Living Lab: Maastricht

Mariaberg van lineair naar circulair

Woningcoöperatie Servatius wil graag inzicht krijgen in de mogelijkheden van circulaire
oplossingen voor de herstructurering van de wijk Mariaberg. Servatius is de grootste sociale
verhuurder van woningen in de Maastrichtse wijk. Servatius wil graag haar huurders betrekken
bij deze veranderingen.
De doelstelling van dit onderzoek is om te achterhalen hoe Servatius samen met haar huurders
de wijk Mariaberg kan verduurzamen om zodoende een stapje richting de circulaire economie
te zetten en haar steentje bij te dragen aan een goed milieu. Hiervoor is de volgende
onderzoeksvraag opgesteld: ‘Hoe kan ervoor gezorgd worden dat de wijk Mariaberg veranderd
van een lineaire wijk naar een circulaire wijk en de bewoners inzicht krijgen in de vele
mogelijkheden ingezoomd op de onderwerpen afval, community en groenvoorzieningen?
Zoals hierboven vermeld is er gefocust op de onderwerpen afval, community en
groenvoorzieningen. Dit is gedaan omdat er verwacht wordt dat daar de meeste winst behaald
kan worden. Om antwoord te krijgen op deze vraag is er gebruik gemaakt van deskresearch,
observaties en interviews.
Mariaberg bestaat uit drie verschillende buurten, namelijk: Trichterveld, Blauwdorp en
Pronsdijenveld. De verschillen tussen de drie buurten zijn vrij groot. In Blauwdorp komen
vooral de sociale huurwoningen voorbij terwijl er in Trichterveld hele goed onderhouden,
witte huisjes staan. Daarnaast ligt het overgrote deel van alle groenvoorzieningen in de wijk in
Pronsdijenveld en Trichterveld. In Blauwdorp is er nauwelijks groen te vinden. De bewoners in
de wijk zijn ook heel erg gehecht aan hun eigen buurt, hierdoor wordt het lastig om de wijk te
verenigen tot één. In de wijk wordt ook nauwelijks afval gescheiden. Er zijn wel verschillende
afvalperrons aanwezig waar bewoners hun afval kunnen gescheiden kunnen weggooien.
Op basis hiervan wordt er aanbevolen om tijdens de nieuwbouw in de buurt Blauwdorp een
groot park aan te leggen waar iedere bewoner optimaal gebruik van kan maken. Dit zorgt
ervoor de bewoners sneller hun huis uit komen en er sneller een gevoel van eenheid gecreëerd
wordt. Als tweede wordt er aanbevolen om een ja – ja sticker in gebruik te nemen zodat de
bewoners deze kunnen bestellen als ze per se reclameblaadjes willen ontvangen. Daarnaast is
het gewenst om in de woningen gebruik te maken van trio afvalbakken. Dit kan de scheiding
van afval bevorderen.
De bewoners kunnen nog meer zelf doen om mee te helpen aan een goed milieu, namelijk:
waterbesparende douchekoppen installeren, huizen beter isoleren en ook zonnepanelen
leggen. Omdat er in Mariaberg sprake is van heel veel sociale huurwoningen moeten deze
aanpassing vaak wel in overleg met de woningcoöperatie en de gemeente.

Adviesrapport Blue is the new green

In het najaar van 2019 is de City Deal Kennis Maken in het leven geroepen. Dit project omvat
het versnellen van maatschappelijke opgaven en het verbeteren van de verbondenheid van
inwoners in steden door middel van kleinere projecten. Dit geldt ook voor Maastricht.
Woningbouwvereniging Servatius Thuis en Zuyd Hogeschool slaan de handen in een om samen
mee te werken aan City Deal. Voor Servatius Thuis dient er gekeken te worden naar het
verduurzamen van woningen in de wijk Mariaberg ten behoeve van de circulaire economie. De
opdrachtomschrijving luidt als volgt: Een circulair advies leveren aan Servatius Thuis voor de
woningen in Mariaberg die vernieuwd worden in de periode 2016 tot en met 2024.
Om tot deze opdracht te komen dient er eerst gekeken te worden naar het probleem: De
leefbaarheid van de wijk Mariaberg is de afgelopen jaren sterk afgenomen, Servatius Thuis wil
samen met de andere stakeholders binnen het City Deal project te Maastricht de leefbaarheid
van de wijk verbeteren en tevens ook de woningen circulair maken. Zodoende zal de toekomst
van de wijk gewaarborgd blijven.
Aan de hand van de opdrachtomschrijving en de probleemstelling is de projectgroep tot een
centrale onderzoeksvraag gekomen:
“Wat zijn circulaire oplossingen bij het afbreken/in stand houden van de woningen in de wijk
Mariaberg gedurende het bouwproces?”
Aan deze onderzoeksvraag zijn een aantal deelvragen gekoppeld, deze deelvragen
beantwoorden de centrale onderzoeksvraag:
1. Hoe is het gesteld met de huidige stand van de woningen qua herbruikbare bouwmaterialen?
(Afgeleid van de ist naar soll analyse, najaar 2019 tot 2022)
2. Welke circulaire oplossingen zijn mogelijk binnen de huurwoningen van Servatius in Mariaberg?
3. Wat is de gewenste situatie bij het renoveren en wederopbouwen van de woningen in Mariaberg?
(Afgeleid van de ist naar soll analyse, najaar 2019 tot 2022)
4. Wat gebeurt er met de overige materialen van de circulaire sloop van de woningen in Mariaberg?
5. Hoe ziet een potentiele circulaire woning in de toekomst eruit van Servatius in Maastricht?
Om tot een antwoord voor de deelvragen te komen is gekozen voor verschillende
onderzoeksmethoden: observatie, desk- en fieldresearch in het vroege stadium van het project,
en voornamelijk deskresearch wanneer het project vorderde. Het project is begonnen met een
nul-meting, om de huidige situatie in de wijk Mariaberg in kaart te brengen.
Naast de onderzoeksmethode heeft de projectgroep ook een theoretisch kader vastgesteld. Deze
omvat methoden die gebruikt worden om de deelvragen te beantwoorden. De methoden die
gebruikt zijn door de projectgroep zijn het butterfly model, de levenscyclusanalyse en het
circulaire businessmodel.
Het onderzoek heeft tot verschillende inzichten geleidt en om deze visueel weer te geven heeft
de projectgroep gebruikt gemaakt van een moodboard waarin de gekozen circulaire oplossingen
staan en een sketch-up tekening van een toekomst/testwoning.
Aan de hand van het onderzoek en het moodboard is de projectgroep tot de volgende adviezen
gekomen:
– Het toekomsthuis is een prefab woning.
– Het toekomsthuis bevat een luchtdichte gevel, HR++glas, sedumdak, zonnepanelen,
warmtepomp, groene gevel en regenwatertank.
– Het toekomsthuis blijft een eengezinswoning, waarbij naar de vraag van de inwoners
gehandeld kan worden. Wanneer er veel een- of twee persoonshuishouden zijn dan kan de
5
woning opgedeeld worden in twee woningen en wanneer er vraag is naar eengezinswoningen
kan deze woning hiertoe eenvoudig omgevormd worden.
– Circulair slopen, bij de sloop en de opbouw van de woningen zou Servatius Thuis een circulaire
bijdrage van bouwbedrijven kunnen bereiken. Door bedrijven te stimuleren van circulair slopen
en het recyclen van bouwmaterialen.
– Wanneer er nieuwe woningen gebouwd worden dient er rekening gehouden te worden met
een materialenpaspoort. Zodat wanneer deze woningen zouden worden afgebroken er inzicht is
in wat er met de materialen gaat gebeuren.

Duurzame wijkvernieuwing Maastricht

In Nederland vindt een herinrichting van het sociale domein plaats. Het gaat om de decentralisatie
van taken die voorheen bij de landelijke of provinciale overheid lagen, deze verschuiven nu meer
richting de gemeenten. Het achterliggende doel daarvan is dat gemeenten zo dichter bij de burgers
staan, zodat deze veel gerichter dan de overheid de juiste combinatie van hulp kunnen aanbieden
(Giebels, 2016). Agenda Stad is een organisatie die gemeenten ondersteunt in de bevordering van
groei, leefbaarheid en innovatie in Nederlandse en Europese steden. City Deal is een onderdeel van
de landelijke organisatie Agenda Stad. De gemeente Maastricht wil via City Deal Maastricht zich meer
gaan inzetten voor maatschappelijke projecten in de stad (Agenda Stad, 2017). De vraagstelling van
ons onderzoek luidt: ‘’Wat zijn ervaringen van bewoners met betrekking tot leefbaarheid in de wijk
Mariaberg en Randwyck?’’.
In dit kwalitatieve onderzoek zijn ervaringen en behoeftes rondom het begrip leefbaarheid in twee
verschillende wijken in kaart gebracht. Er is gekozen voor de wijk Randwyck, omdat de Gemeente
Maastricht in samenwerking met Universiteit Maastricht dit gebied als onderdeel van de stad wilt. Ze
willen hierbij een betere verbinding tussen dit gebied en de stad en meer activiteiten organiseren.
Daarnaast de wijk Mariaberg om hier ervaringen in kaart te brengen rondom het vervolg van de
Blauwe loper. De Blauwe loper is een nieuwe fiets- en wandelverbinding tussen de buurten
Trichterveld, Mariaberg en Blauwdorp onderling en tussen de buurten en de binnenstad. De keuzes
voor deze twee wijken zijn gemaakt in samenwerking met de gemeente en Universiteit Maastricht. Er
is een kwalitatieve casestudy uitgevoerd, waarbij er interviews zijn afgenomen onder de burgers in
de wijken Mariaberg en Randwyck. Er is eerst een vooronderzoek uitgevoerd, waarbij de volgende
drie thema’s zijn geïnventariseerd: infrastructuur en mobiliteit, sociale infrastructuur en sociale
cohesie en sociaal maatschappelijke initiatieven. Dit vooronderzoek wordt in deze scriptie Quick Scan
genoemd. Deze Quick Scan is een instrument om twee aangereikte wijken waar vanuit de gemeenten
de meeste prioriteit ligt op het gebied van wijktransformatie te inventariseren.
Er zijn zes burgers geïnterviewd; drie uit Mariaberg en drie uit Randwyck. Voor het afnemen van de
interviews is er een topiclist en een interviewguide ontwikkeld. Deelnemers zijn geworven via een
sneeuwbalsteekproef met enkele inclusiecriteria. Deze waren: de burger moet woonachtig zijn in
Mariaberg of Randwyck, ouder dan achttien jaar zijn en de Nederlandse taal beheersen.
De meest opvallende resultaten van de afgenomen interviews in Mariaberg hebben te maken met
sociale cohesie en veiligheid. Zo is er bijvoorbeeld de behoefte aan een hart in de wijk waar burgers
elkaar kunnen ontmoeten en een ontmoetingsplek voor de ‘’hangjongeren’’ die nu voor een onveilig
gevoel zorgen. In Randwyck is vooral gebleken dat de volgende onderwerpen invloed hebben op de
ervaren leefbaarheid in de wijk; sociale cohesie en infrastructuur. Door het lage aantal voorzieningen
trekken veel jongeren snel de wijk uit en daalt het verenigingsleven. Daarnaast worden er door de
bewoners veel parkeerproblemen ervaren met name door het werkverkeer.
Tot slot zijn er aanbevelingen geschreven vanuit ergotherapeutisch perspectief die bij zouden
kunnen dragen aan het vergroten van de leefbaarheid in de wijk. De belangrijkste aanbevelingen
hebben betrekking op sociaal contact tussen bewoners en de inrichting van de fysieke omgeving.

City Deal

Samenwerken aan de ontwikkeling van toekomstbestendige en vitale wijken.